Kunst valt in de vruchtbare bodem van een alternatieve kerk

Berthe Spoelstra

gepubliceerd op https://lectureforeveryone.be

'Eten, Lezen, Leven, in het niemandsland tussen kunst en kerk, elke zondag vanaf half 11', staat op de website van de PopUpKerk in Amsterdam-West. Vandaag popt de kerk op in café White Label Coffee aan de Jan Evertsenstraat in Amsterdam. De 'Jan Eef' is inmiddels even hip als de kerk: 'eten delen, oud als de wereld en überhip. Bak je broodje of mix een sap en share. We keren de oude teksten van de kerk binnenstebuiten op zoek naar nieuw licht. Als het niet over ons leven gaat, gaat het nergens over - over ons succes en falen.' Initiatiefnemer Rikko (hij noemt zichzelf geen dominee maar projectleider) heet mij van harte welkom. Ik mag vandaag als gast deelnemen aan de bijeenkomst.

De Groene Kathedraal Almere

Het nieuwe sharen neemt hier verschillende vormen aan. Alle leden hebben iets te eten of drinken meegebracht en zetten dat op een tafeltje achterin de coffeeshop; straks gaan we samen lunchen. De eigenaar van White Label Coffee rekent voor elke consumptie halve prijs, 'omdat hij blij is dat wij er zijn'. Ik ben, samen met twee anderen, nieuw hier en schud alle handen. De kennismaking is wat onwennig, maar uiterst vriendelijk. Ik slurp mijn enorme, honderd procent biologische, fair-trade koffie-verkeerd op de oude leunstoel waar een briefje op is geplakt: 'niet verschuiven: dient als steun voor de boekenkast'. Ook dat is sharen. 24 dertigers hangen samen op de banken en de Perzische tapijten. De oppas neemt de kinderen mee naar buiten, de muziek in het café gaat uit: Rikko neemt schrijlings plaats op een keukentrapje en begint.

Een van de leden leest een prachtig gedicht van Szymborska voor en haalt uit een geruite theedoek een mooi, rond broodje tevoorschijn. Het brood wordt gebroken en gedeeld. Het is nog warm. Rikko vertelt dat het in Jezus' tijd een kwestie van letterlijk overleven was om eten te delen. Nu gaat het er om opnieuw te onderzoeken wat wij met elkaar willen en kunnen delen. Hij nodigt ons uit om op deze zondagochtend stil te staan bij onszelf, bij de ander en 'de grote vragen des levens'. Iemand uit het café wurmt zich, met een ongemakkelijke glimlach langs onze lichamen, de palmplanten en Rikko's woorden naar de wc. Hij gaat echter onverstoorbaar verder vanaf zijn keukentrapje. Vandaag staat het Bijbelverhaal van de vijf wijze en de vijf dwaze meisjes centraal en Rikko vat het ultrakort samen in zijn eigen woorden: het gaat hem immers niet om een klassieke Bijbelstudie, maar over vraagstukken waar wij nu in ons eigen leven iets mee kunnen. Welke dwaasheden begaan wij vandaag de dag en welke wijsheden willen we nastreven?

Dan staat Sarah Vanhee in ons midden. Rikko stelt haar voor en vertelt dat de Vlaamse kunstenares op allerlei plekken onverwacht binnenkomt bij wijze van verrassing. Vandaag is zij hier. Wij verroeren geen vin en luisteren. Sarah is vriendelijk, knikt ons bemoedigend toe. Iemand vraagt of hij op Sarahs vragen moet antwoorden, zij antwoordt dat het mag, maar niet moet. We houden het bij knikken, hummen af en toe en als zij 'geen bullshit' zegt, ontsnapt aan sommigen van ons instemmend gegrinnik. Ja, dat is herkenbaar: we willen geen bullshit. De woorden van Sarah zijn hier welkom.

Als de woorden op zijn, trekt Sarah haar jas aan, groet en vertrekt. Er valt er een stilte. "En weg is ze..." mompelt iemand. Rikko neemt zijn plaats op het keukentrapje weer in. Hij vraagt of er reacties zijn, maar iedereen zwijgt, lijkt naar binnen te kijken, waar we een kwartier geleden juist zo ons best deden om elkaar open tegemoet te treden. Wat is er gebeurd? Ook Rikko voelt het wankele evenwicht, want hij zegt dat het misschien beter is om even gewoon stil te zijn. En dat doen we.

Daarna gaat het aarzelend over hoe toevallig het is dat we vlak voor Sarahs komst spraken over de moeite die het ons soms kost om anderen te vertrouwen. Maar dat we toch ons best willen blijven doen de ander onbevangen tegemoet te treden. Het gaat over verantwoordelijkheid, ook al heb ik dat woord in de lezing eigenlijk nergens gehoord. We noemen op wat we herkennen in Sarahs woorden en dat is veel. Iemand leest een citaat voor van een Franse filosoof vanaf zijn I-Phone. Het gaat er over dat we niet op aarde zijn om bij te dragen aan het Bruto Nationaal Product, maar om te leven. Weer valt er een stilte. Iemand anders vertelt dat ze in Bhutan een Ministerie van Nationaal Geluk hebben. Min of meer losse en persoonlijke associaties rijgen zich rustig aaneen in de stilte. Rikko vraagt zich hardop af of wij, zoals we hier samen in White Label Coffee zitten, 'de weg van de natuur' volgen, zoals de taxichauffeur uit Sarahs verhaal, en ons in een onoverzichtelijke jungle bevinden, of dat wij de keuze hebben om 'wijs' te worden, zoals de vijf meisjes in het Bijbelverhaal, die zich goed voorbereid aan hun taak wijdden? En zachtjes vallen de woorden van Sarah terug in de schoot van de Bijbel.

Terwijl de boekenkast achter mijn stoel gevaarlijk kraakt, vraag ik me af of de bodem waarin Lecture for Every One valt, ook té vruchtbaar kan zijn. Zoals we hier zitten, willen we graag nadenken over de materie die Sarah ons aanbiedt. Deze groep mensen wil investeren in juist dit soort gedachten. Maar gaat het niet te gemakkelijk? Of lijkt dat maar zo? Gedijen Sarahs woorden wellicht beter bij meer weerstand, meer onbegrip? Of zie ik dat verkeerd? Misschien openen zich juist middels verwarring paden die anders achter gesloten deuren zouden zijn gebleven? In elk geval is het deze middag alsof ik ergens zacht een deur hoor dichtgaan, of we geluidloos een wissel overgaan, hier in deze open, warme sfeer waarin iedereen zo oprecht zijn best doet een goed mens te zijn.

We buigen ons over de zeven dwaasheden en wijsheden die Rikko met een stift op een stuk behang heeft geschreven. We kruisen allemaal dwaasheden aan die ook wij begaan en ook een paar wijsheden die hebben verworven en waar we trots op zijn. 'Gelukkig,' houdt Rikko ons voor, 'is er altijd Iemand voor wie je je niet anders hoeft voor te doen dan je bent. Die allang weet dat je een nog grotere asshole bent dat je ook maar aan jezelf durft toe te geven.'

Dan is er de lunch. En de wijn: ook die delen we. We proosten we op het samen zijn. Ineens voel ik heel helder al die plekken waar mensen samen komen om samen iets te doen - vergaderen, zwemmen, geloven of nog weer iets heel anders. Al die plekken waar Sarah de Lecture for Every One heeft voorgedragen en haar woorden heeft neergelegd. Al die mensen hebben exact dezelfde woorden gehoord als wij hier in deze pop-up-geloofsgemeenschap, waar ik als ongelovige tijdelijk liefdevol werd opgenomen. Als ik door een zonnig zondags park terug naar huis fiets, voel ik me zwaar en licht tegelijk. Tenslotte ben ook ik tegelijkertijd everyone en every one net als ieder-een.

Lecture for Every One wordt gebracht op bijeenkomsten waar mensen alreeds waren verzameld om iets samen te doen of te bespreken. Niemand weet dat Sarah Vanhee (of een van de andere performers) komt, op één contactpersoon na. Nadat de lecture gedaan is, vertrekt Vanhee onmiddellijk. Exact dezelfde woorden zoeken hun weg naar zeer verschillende landen, situaties, groeperingen, individuen.